قسمت اول

خصوصيات گياهشناسي تاتوره

نام علمی: Datura stramonium

نام انگليسی: stramonium, jimson weed, Thorn_apple, Devils apple

نام فرانسوی:Endormi, Datura stramoine, Pomme du diable, Pomme epineuse

تيره: Solanacea

نام فارسی: تاتوره, تاتوره علفی

نام محلی: گوزماثل, تاتوله, بقم, طلانور, نفير, توخ, بچه قير, ديرن, جوزه ماثل, کجلا, مرگ موشه, سينه آزقی ، جوزماش ، نبات اهريمنی ، علف شيطان

تاريخچه

گونه های مختلف تاتوره از 30 سال پيش بعنوان گياهی با اثرات مفيد دارويی کشت می شوند. از مواد موثره برگها, پيکر رويشی و دانه تاتوره برای درمان بيماريها استفاده می کنند. سالانه 4000-3000 تن گياه خشک تاتوره مورد نياز صنايع داروسازی مجارستان می باشد. در مناطق خاور دور از جمله در چين و مناطق همجوار آن از نظر خواص دارويی فرق زيادی بين تاتوره درختی و تاتوره علفی نيست, در تاتوره درختی ماده عامل هيوسين بيشتر و در تاتوره علفی مقدار آتروپين بيشتر است.

با نگاهي اجمالي به فرهنگ مصرف داروهاي گياهي در ايران متوجه ميراث گرانقدر شناسايي در مصرف اين گياه در طب غني سنتي ايران ميشويم و با توجه به گستردگي اقاليم فراواني و تفرق گونه‌هاي اين گياهان درجاي جاي ايران به بيش از 7500 گونه گياهي مي رسد و به حق فلور ايران يكي از منابع داروخيز جهان مي‌باشد.

خصوصيات گياهشناسی

گونه های مختلف تاتوره گياهانی يکساله يا چندساله هستند که عمدتاً در مناطق گرمسيری می رويند. تاکنون 15 گونه متعلق به جنس تاتوره شناخته شده است که 10 گونه آن در هند می رويند.

تاتوره گياهی است علفی و يکساله. ارتفاع گياه متفاوت و به شدت بستگی به شرايط اکولوژيکی محل رويش دارد و معمولاً بين 150-20 سانتيمتر متغير است که در مناطق مرطوب به 200 سانتيمتر هم می رسد. ريشه مستقيم به طول 20-10 سانتيمتر, دارای انشعابات فراوان و به رنگ سفيد است.

برگ تاتوره

برگها متناوب, طويل به طول 15-10 سانتيمتر و به پهنای 10-8 سانتيمتر و به رنگ سبز روشن می باشند که اطراف آن بريدگيهای کم و بيش عميق وجود دارند و در آنها 5 تا 7 لوب اصلی نوک تيز، نامنظم و دندانه دار تشخيص داده می شود. دم برگ به طول يک سوم تا دو سوم پهنک است. از مشخصات برگهای آن اين است که در آغاز قبل از رسيدن به رشد کامل پوشيده از کرک در هر دو سطح پهنک است، ولی بتدريج که برگها مسن می گردد عاری از کرک می شود. ولی برگ خشک شده بوی خيلی کمتری دارد ‌برگها گس، ‌قی آور و دانه کمی تلخ است. گلهای تاتوره شبيه شيپور و تک تک می باشد و در گل بيش از يک يا دو روز دوام ندارد.

گل تاتوره

گلها منفرد, بزرگ, قيفی شکل, سفيد يا کرم به طول 4-6 سانتی متر دارای 5 دندانه کوتاه و نوک تيز است. پرچم سفيد يا ارغوانی به طول5/4 ميلمتر است. جام گل آن ابتدا دارای حالت فشرده و مچاله شده است ولی پس از باز شدن کامل چين خوردگی آن از بين می رو

زمان گلدهی

اولين گلها اواسط خرداد ظاهر می شوند و تا شروع فصل سرما روی گياه مشاهده می شوند.

ميوه تاتوره

ميوه کپسول گوشتی, حجره دار و دارای برجستگيهای خارجی است که قسمتی از کاسه به حالت برگشته در زير آن باقی می ماند. ميوه به طول 4-5/4 سانتيمتر و کم وبيش تخم مرغی شکل يا کروی است. ميوه پس از رسيدن , بر اثر شکافهای طولی باز شده و بذور داخل آن که کم و بيش مرطوب هستند نمايان می شوند. ميوه ها به صورت پوشينه خاردار و محتوی 400 دانه (بطور متوسط) است که در 4 رديف جای دارند و با پيدايش چهار شکاف طولی از آن خارج می گردند از نکات قابل توجه آنکه دانه های اين گياه قادر است به مدت يک قرن قدرت رويش خود را در زمين حفظ نمايد.  دانه های تاتوره شبيه دانه های سماق و شکل شان قلوه ای و در دو سطح جانبی صاف و هموار و در سطح زيری و روئی زگيل دار است. وزن هزار دانه تاتوره 10-7 گرم می باشد.

محل رويش و پراکندگی گياه

منشأ تاتوره مناطق گرمسيری حاره ای و در همه نواحی معتدل و گرم جهان, سواحل دريای خزر و هندوستان است. در خاکهای حاصلخيز و مرطوب و خاکهای شن دار و اغلب در گودالهای کنار نهرها، حوضچه ها و استخرها می رويد.

در جهان: عراق (کرکوک )، طالش (لنکران، آستارا).

درايران: آذربايجان، گيلان، مازندران، گرگان، اراک، کرمان، تهران, کرج, فيروزآباد, بلوچستان, بندرگز, خراسان, نزديک بيرجند, سيستان, تنکابن, ترکمنستان, افغانستان، هرات، قندهار، کابل، غزنه، کُندوز، بَدَخشان، باميان، پاکستان, روسيه, چک, اسلواک, رومانی, استراليا, مجارستان.

نيازهای اکولوژيکی گياه تاتوره

تاتوره در در طول رويش به درجه حرارت مناسب و نور کافی نياز دارد. اگر چه بذور در درجه حرارت 12 تا 15 درجه سانتيگراد جوانه می زنند ولی درجه حرارت مطلوب برای جوانه زنی 30 درجه سانتيگراد است. دمای مناسب برای رويش گونه های مختلف تاتوره 18 تا 22 درجه سانتيگراد است. اين گياهان به سرما حساس می باشند بطوريکه گياهان جوان در (2-) درجه سانتيگراد و گياهان مسن در (4-) درجه سانتيگراد دچار سرمازدگی شده و خشک می شوند.

بارندگی سالانه برای رشد تاتوره 500 تا 600 ميليمتر است. برای کشت اين گياه در نظر گرفتن عواملی نظير نور, رطوبت, مواد و عناصر غذايی کافی و درجه حرارت مناسب ضرورت دارد. برای کشت تاتوره بايد از خاکهايی با ضخامت سطح الارض مناسب استفاده نمود.

مواد و عناصر غذايی مورد نياز تاتوره

تاتوره گياهی است که تقريباً در هر نوع خاکی می رويد ولی برای کشت آن در سطوح وسيع خاکهايی با بافت لوم رسی توصيه می شود. اين گياه به مقادير مناسبی ازت نياز دارد. در فصل پائيز افزودن کودهای شيميايی به ميزان 30 تا 40 کيلوگرم در هکتار ازت، 40 تا 60 کيلوگرم در هکتار اکسيد فسفر و 60 تا 80 کيلوگرم در هکتار اکسيد پتاس به عنوان مقادير پايه به خاک ضروری است. کاربرد 30 کيلوگرم در هکتار ازت و 30 کيلوگرم در هکتار اکسيد فسفر در بهار نتايج مطلوبی در عملکرد دارد. پس از اولين برداشت افزودن 30 کيلوگرم در هکتار ازت همراه با آبياری سبب تسريع در رويش گياهان می شود.

آماده سازی خاک

در فصل پائيز پس از افزودن کودهای حيوانی مورد نياز زمين را شخم عمقی می زنند تا از نمو ريشه راست گياه که به اعماق زمين فرو می رود جلوگيری به عمل نيايد. سپس کودهای شيميايی مورد نياز گياه را به خاک افزوده و توسط ديسک به عمق 15 تا 20 سانتيمتری زمين می فرستند. از اختصاصات پرورش تاتوره آن است که زمين بايد نرم و شخم زده باشد. اواخر زمستان زمين را مسطح کرده و بستر خاک را برای کشت بذر آماده نمايند

زمان و روش کاشت

تکثير تاتوره توسط بذر انجام می گيرد. بعضی آنزيمهای بازدارنده رشد در بذور اين گياهان سبب کاهش چشمگير قوه رويشی آنها می شود. از اين رو به منظور افزايش قوه رويشی بذور را بايد قبل از کشت به مدت 24 تا 48 ساعت در دمای 35 تا 40 درجه سانتيگراد در آب خيساند. برای هر هکتار زمين به 12-15 کيلوگرم بذر نياز است. اواخر اسفند تا اواخر بهار زمان مناسبی برای کشت مستقيم بذر تاتوره در زمين اصلی است و در کشت غير مستقيم گياه را اواخر زمستان - اوايل بهار در خزانه هوای آزاد می کارند. کاشت تاتوره به دو روش مستقيم و غيرمستقيم صورت می گيرد.

کاشت مستقيم

در مواردی که زمين وسيعی برای زراعت تاتوره در دست باشد از اين روش استفاده می کنند. در زمان مناسب (اواخر اسفند) اقدام به کشت رديفی بذور در زمين اصلی می شود. بذور در رديفهايی به فاصله 60 سانتی متر کشت می شوند. عمق بذر تاتوره در هنگام کشت بايد 2 تا 5/2 سانتيمتر باشد. تعداد 3-4 دانه در هر سوراخ کاشته می شود. برای هر هکتار زمين به 12 تا 15 کيلوگرم بذر با کيفيت مناسب نياز است. پس از کشت برای ايجاد تراکم در بستر سطحی خاک، غلتک زدن مناسب است و سبب هماهنگی در رويش بذور می شود. پس از کشت بلافاصله بايد زمين را آبياری نمود.

کاشت غير مستقيم

اواخر زمستان اوايل بهار بذور را در خزانه هوای آزاد کشت می نمايند. وقتی گياهان چهار برگی شدند و ارتفاع آنها به 8 تا 12سانتی متر رسيد نشاء ها را در رديفهايی به فاصله 60 تا 70 سانتيمتر در زمين اصلی کشت می شوند. فاصله دو بوته روی رديف کاشت 25 تا 30 سانتيمتر مناسب می باشد. بعد از انتقال آنها را آبياری می نمايند.

کشت تاتوره به روش غير مستقيم دارای مزايا و معايبی است. از محاسن آن اين است که براثر نشاء کردن گياه, يک ماه زودتر می توان آن را بهره برداری کرد و عيب آن نيز اين است که نشاء کردن به اين علت که حتی گياه جوان تاتوره دارای ريشه راست و دراز است مشکلاتی را فراهم می کند.

تناوب کاشت

تناوب کاشت برای تاتوره مهم نيست و تقريباً می توان آن را با اکثر گياهان به تناوب کشت نمود. کشت مداوم تاتوره در يک زمين مناسب نيست و بهتر است تکرار کشت آن در يک زمين پس از 3 سال انجام گيرد. از آنجايی که بيماريهای گياهان تيره solanaceae مشابه اند, توصيه می شود پس از برداشت تاتوره از کشت اين گياهان در همان زمين خودداری کرد.

ميوه پس از رسيدن باز می شود و بذور داخل آن به اطراف پراکنده می شوند. از اين رو , تاتوره همواره علف هرز غالب مناطقی است که در آن کشت می شود.

مراقبت و نگهداری

انجام شخم عميقی در فصل پائيز به منظور از بين رفتن علفهای هرز و تهويه خاک ضرورت دارد. رشد اوليه اين گياهان به کندی صورت می گيرد و علفهای هرز به سرعت رشد می کنند و سطح زمين را می پوشانند. لذا مبارزه با علفهای هرز در اوايل رويش گياهان ضرورت دارد. علف کشهای مناسب تاتوره عبارتند از ترفلان (Treflan) و اوليترف (Olitref) به مقدار 5 تا 6 ليتر در هکتار می باشد. از علف کش گراماکسون (Gramoxon) هم می توان قبل از رويش عليه علفهای هرز به صورت محلول پاشی استفاده نمود.

از قارچهايی که ممکن است به تاتوره حمله کنند و سبب بيماری آنها شوند می توان قارچ عامل لکه برگی را نام برد که در صورت توسعه و پيشرفت بيماری و عدم مبارزه صحيح با آن خسارات سنگينی به گياهان وارد شده و عملکرد به شدت کاهش می يابد. برای مبارزه با قارچ عامل لکه برگی (Alternaria Crassa) می توان از ارتوسيد (Orthocid) 2درصد يا از محلول ديتان (Dithane) به صورت محلول پاشی استفاده نمود.

ادامه دارد